Pracujesz w firmie X. W ramach swojej pracy tworzysz teksty. Teksty później publikowane są na blogu firmy. Albo jesteś grafikiem, lub ilustratorem na etacie. Twoje grafiki umieszczane są w książkach wydawanych przez Twojego pracodawcę w ramach Waszej współpracy. Pracodawca podpisuje się pod Twoimi pracami. Twoje imię nie jest brane w ogóle pod uwagę. Czy pracodawca ma prawo tak działać?
Stosunek pracy = automatyczne przejęcie dzieła?
Nawiązując stosunek pracy faktycznie, zgadzamy się na przejęcie praw majątkowych do dzieła przez pracodawcę. Kwestię przejęcia autorskich praw majątkowych przez pracodawcę reguluję ustawa o prawach autorskich:
„Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.”
Z tego przepisu z jednej strony mamy jasno nakreślone zasady – pracodawca przejmuje prawo do dzieła. Ale jakie prawo? Do czego? Czy pracodawca może automatycznie dzieło sprzedać, zmienić, opublikować?
„W granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron”… To znaczy, że postanowienia dotyczące przyszłych dzieł powinny zostać w umowie zawarte. Z drugiej strony, jeśli takie postanowienia nie zostaną wprost zapisane w umowie – pracodawca i tak będzie mieć prawo do utworu. Dlaczego? Chodzi właśnie o „cel umowy” i „zgodny zamiar stron”.
Jeżeli jesteś grafikiem i zawierasz umowę o pracę z drukarnią możesz domyślić się, że będziesz wykonywać projekty na rzecz klientów drukarni. Projektując wizytówki dla klienta, w czasie Twojej pracy, pod kierownictwem pracodawcy, musisz wiedzieć, że autorskie prawa majątkowe do tych wizytówek przejdą automatycznie na pracodawcę.
Jakie warunki są niezbędne dla przejęcia praw do dzieła przez pracodawcę?
W przypadku nabycia praw do dzieła przez pracodawcę niestety nie jest wymagana forma pisemna. Ważne żeby nabycie dzieła nastąpiło na podstawie aktualnego stosunku pracy – czyli na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy. Dzieło musi zostać wykonane w miejscu i na warunkach określonych przez pracodawcę. Praca wykonywana przez artystę musi być oczywiście wykonywana osobiście.
Twórca dzieła jest jeden – to nie może ulec zmianie.
Najbardziej istotne w tym stosunku jest to, że pracodawca nie może nabyć autorskich praw osobistych do dzieła. Nie może zrobić tego również żadna inna osoba. Prawa te bowiem są niezbywalne.
Oznacza to, że nieważne jakie byłyby zapisy w umowie pomiędzy pracodawcą a pracownikiem – autorskie prawa autorskie pozostają przy pracowniku. Oznacza to, że nikt nie może podpisywać się pod dziełem. Nieważne jak wysokie byłoby wynagrodzenie pracownika za dzieło.
A co z projektami wykonywanymi „dodatkowo”?
Pomimo zawarcia umowy o pracę, czasem zdarza się, że przy okazji artysta decyduje się stworzyć jakieś dzieło dodatkowo. Mowa tu o pracy, która nie jest objęta zakresem postanowień umownych, jeżeli jej efektem jest dzieło. Co wtedy?
Nawet jeśli do wykonania takiego dzieła korzystasz ze sprzętu pracodawcy – nie będzie to utwór pracowniczy. Tym samym prawa autorskie majątkowe nie przejdą automatycznie na pracodawcę. To samo stanie się jeśli po wytworzeniu danego utworu nie przekażesz go pracodawcy. Uważaj jednak. Pracodawca może pociągnąć Cię z tego tytułu do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Na koniec musimy wspomnieć, że wszystkie powyższe informacje mają zastosowanie tylko do osób działających na podstawie umowy o pracę. Jeżeli tworzysz na podstawie umowy zlecenie, czy umowy o dzieło te reguły nie będą stanowić argumentu w Twojej sytuacji.
