Prawa pokrewne… Co to oznacza? Kogo dotyczą prawa pokrewne? Czy wystarczy wiedzieć, że to prawo do rozpowszechniania utworu? Jeśli jesteś aktorem, reżyserem, tancerzem, wydawcą, dyrygentem… i nie tylko, to ten tekst jest dla Ciebie!
Charakterystyka praw pokrewnych
Na wstępie należy rozróżnić prawa pokrewne od praw autorskich. Prawa autorskie przysługują twórcy utworu pierwotnego. Jeśli pisarz napisze książkę – będą przysługiwać mu do niej prawa autorskie. Prawa pokrewne natomiast będą przysługiwać wydawcy tej książki. Tak! Wydawca też niejako zyskuje swoje prawa do dzieła!
Prawa pokrewne bazują niejako na utworze pierwotnym, ale stanowią odrębną formę. Prawa pokrewne wynikają niejako z użytkowania utworu pierwotnego. Mogą czerpać bezpośrednio z takiego utworu, ale niewykluczone jest aby stanowił on jedynie formę inspiracji, szkieletu dla praw pokrewnych.
Prawa pokrewne w najszerszym stopniu chronią po prostu wykonawców utworów. Również osoby, które osobiście nie miały wkładu w stworzenie dzieła, ale działają na rzecz jego rozpowszechnienia.
Warto wiedzieć! Prawa pokrewne należą do zbioru praw własności intelektualnej. Ich naruszenie może wiązać się z konsekwencjami przewidzianymi w ustawie.
Kiedy mamy do czynienia z prawami pokrewnymi?
Prawo nie określa zamkniętego kręgu praw pokrewnych. Nakreśla natomiast ich ramy tak, abyśmy mogli je odróżnić. Aby to zrobić przedstawimy 3 przykłady praw pokrewnych. Dzięki temu zrozumienie ich charakteru stanie się o wiele prostsze.
1. Aktor – wiersz
Ten przykład rozpoczniemy od podstawowego rozróżnienia. Do czynienia mamy z dwoma odrębnymi formami – wierszem, którego autor korzysta z praw autorskich, oraz aktorem, który dany wiersz recytuje. Ta recytacja również korzysta z praw – właśnie z praw pokrewnych.
Aktor, pomimo, iż wiersza nie napisał, korzysta z niego, konstruując odrębny twór. Dzięki indywidualnej recytacji wiersz może zyskać zupełnie nową formę. Może dotrzeć do szerszej publiki, poruszyć w zupełnie inny sposób niż pierwotnie. Aktor może użyć wiersza jako narzędzia do utworzenia alternatywnej rzeczywistości, wyrzeźbionej choćby rytmem i tonem głosu. Co więcej. W takim wypadku sam aktor zostanie wskazany jako wykonawca!
Recytując wiersz aktor korzysta z legalnej formy prawa pokrewnego jaką jest prawo do artystycznych wykonań. Prawo to naturalnie nie przysługuje jedynie aktorom, ale wszelkim podmiotom, które dany utwór mogą spożytkować na cele artystyczne.
2. Wydawca – książka
Jak ustaliliśmy już wcześniej, w przypadku książki łatwo jest odróżnić prawa autorskie od praw pokrewnych. Prawa pokrewne przysługują wydawcy, natomiast prawa autorskie – twórcy dzieła.
Warto w tym miejscu podkreślić, że wydawcy może przysługiwać monopol na wydawanie dzieł. Stąd prawa pokrewne w wielu przypadkach okazują się niezwykle wartościowe.
Jeżeli wydawca opublikuje dzieło zgodnie z prawem, przed wygaśnięciem autorskich praw majątkowych, przysługiwać mu będzie wyłączne prawo do rozporządzania utworem. To prawo nie jest ograniczone na żadnym polu eksploatacji. Okres takiego monopolu kończy się z upływem 25 lat od pierwszego opublikowania dzieła.
3. Stacja telewizyjna – programy telewizyjne
Co w przypadku emisji programów telewizyjnych? Na stworzenie danego programu często składa się de facto wiele dzieł, różnych twórców. Sam program natomiast tworzy pewną całość, a stacja telewizyjna może daną całością dysponować. W jakim zakresie?
Chociażby poprzez zwielokrotnianie określonego programu. Stacja telewizyjna może także zdecydować się, iż udostępni program innej stacji. Bardzo powszechną formą korzystania z praw pokrewnych jest reemisja programu. Dzięki temu możemy oglądać przegapiony odcinek naszego ulubionego serialu w terminie innym niż dzień jego premiery.
Prawa pokrewne to prawa własności intelektualnej
Wydawać by się mogło, że z praw własności intelektualnej korzystać mogą jedynie twórcy. Znając jednak charakter praw pokrewnych okazuje się jak istotne są wszystkie podmioty i osoby dążące do rozpowszechniania dzieła.
Niejednokrotnie zdarza się tak, iż stary utwór, na przykład wiersz czy opowieść, zostają odnalezione w starym mieszkaniu, czy nieużywanym schowku. Często również nieznani dotąd twórcy zyskują sławę dzięki odpowiedniemu wydawcy, czy producentowi.
Jeśli nie wiesz jak działać legalnie jako użytkownik praw pokrewnych, albo jeżeli jako autor nie jesteś pewien jak współpracować z wytwórniami czy wydawnictwami – nie bój się prosić o pomoc. Prawnik z wieloletnim doświadczeniem pomoże Ci w każdej kwestii. Od analizy umowy, po wsparcie w przypadku walki o naruszone prawa autorskie.
