Słyszysz „prawo autorskie”, myślisz „malarz, grafik, kompozytor, rzeźbiarz”… I masz rację! Co jednak z pisarzami? Czy prawo autorskie nie dotyczy copywriterów albo DJ-ów? Czy ochronie praw autorskich nie podlega twórca gier komputerowych czy aplikacji mobilnych? Zagadnienie na pierwszy rzut oka wydaję się oczywiste, jednak po głębszym zastanowieniu prawa autorskie dotyczą całkiem sporej liczby osób. Sprawdź jak działają i kogo dotyczą prawa autorskie.
UTWÓR czy ARTYSTA – co lub kogo chroni prawo?
Prawo autorskie reguluje kwestie ochrony samych utworów. Natomiast prawa autorskie do utworu przysługują jego twórcy. Wobec tego dochodzimy do prostej konkluzji: utwór jest prawnie chroniony, ale jego „piastunem” i swego rodzaju właścicielem jest autor – twórca. To artysta dysponuje prawem do utworu.
Ustawa definiuje utwór jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Zgodnie z tą definicją można z łatwością stwierdzić, że regulacje ustawy dotyczą dzieł. Te jednak nie tworzą się same. Z tego powodu to twórca, bądź właściciel autorskich praw majątkowych powinien dbać o to aby jego dzieło było wykorzystywany w sposób zgodny z prawem. Natomiast w przypadku naruszenia praw autorskich – powinien podjąć on odpowiednie środki zmierzające do zaprzestania owych naruszeń.
Kto może korzystać z praw autorskich?
Jak wskazano powyżej to dzieło chronione jest przepisami prawa autorskiego. Jednak bez twórcy dzieło by nie powstało. Wobec tego należy zadać sobie pytania którzy twórcy mogą korzystać z ochrony przewidzianej w prawie autorskim?
Aby odpowiedzieć na powyższe pytanie musimy ponownie spojrzeć na ustawową definicję utworu. Zgodnie z nią dochodzimy do wniosku, że z ochrony prawa autorskiego mogą korzystać twórcy, których dzieła mają charakter indywidualny. Postać utworu nie jest istotna. Kluczowym elementem jest jego indywidualność, czyli innymi słowy niepowtarzalność, unikatowość. Utwór powinien wyróżniać się na tle pozostałych przez swoje oryginalne cechy.
Ustawa określa, że w szczególności przedmiotem prawa autorskiego mogą być utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe).
Powyższy katalog nie jest jednak zamknięty. Prawem autorskim może zostać objęty również kod wykorzystywany do utworzenia konkretnego oprogramowania, bądź gry komputerowej. O ile oczywiście posiada cechy indywidualne. To samo dotyczy wszelkich innych przejawów twórczości, której efektem jest dzieło o charakterze indywidualnym.
Prawo autorskie nie dotyczy zatem wyłącznie malarzy, fotografów, czy architektów. Wszystko zależy od tego czy dany twórca jest autorem dzieła, którego brata bliźniaka próżno szukać wśród dostępnych źródeł.
ODTWÓRCZE wykorzystywanie utworów – tworzenie utworów zależnych.
Co z twórcami, którzy swoje dzieła opierają o te już istniejące? Idealnym przykładem są DJ-e. DJ wykonując swoją pracę korzysta z już istniejących utworów. Jego twórczość polega jednak nie tylko na odpowiednim łączeniu, miksowaniu piosenek/melodii. DJ-e niekiedy zmieniają rytm utworów, ich styl i pierwotne brzmienie w efekcie tworząc zupełnie nowe dzieło, które jednak posiada elementy utworu pierwotnego. Co to oznacza?
DJ posługuje się już istniejącą piosenką. Stanowi ona bazę dla nowego utworu, który powstaje poprzez wplecenie piosenki w alternatywną, stworzoną przez DJ-a melodię. Tym sposobem powstaje zupełnie nowy, wyjątkowy utwór, który w świetle ustawy o prawach autorskich zyskuje ochronę prawną. Dlaczego? Ponieważ stworzony przez DJ-a utwór staje się już samodzielnym utworem zależnym. Na takim stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z 5 marca 2002 r. (sygn. akt II KKN 341/99).
Zgodnie z treścią orzeczenia utwór zależny korzysta z ochrony na podstawie art. 2 ustawy o prawie autorskich i prawach pokrewnych. Warto jednak zwrócić uwagę, że dla legalności opracowania cudzego utworu przepis zastrzega obowiązek uzyskania zezwolenia twórcy utworu pierwotnego. W tym wypadku utworu zmienionego/zmiksowanego. Przepis powyższy ma zastosowanie do wszelkich utworów opierających się na dziełach już funkcjonujących.
Kiedy prawa autorskie nie chronią dzieła?
Na powyższe pytanie nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Jeśli dzieło nie przejawia indywidualnych cech – nie będzie ono chronione prawami autorskimi. Będzie to efektem oczywistej kwestii. Dzieło takie nie będzie stanowić utworu w rozumieniu ustawy (patrz wyżej).
Co jednak z dziełami, które są utworami w rozumieniu ustawy?
Ustawa przewiduje dwa rodzaje praw autorskich: majątkowe oraz osobiste. Prawa majątkowe można zbyć. Obowiązują one przez okres 70 lat liczonych od konkretnych zdarzeń wskazanych w ustawie. Ściągę w tym temacie znajdziesz na naszym Facebooku – TUTAJ. Autorskie prawa osobiste natomiast są niezbywalne. Nie mają one również daty ważności. To między innymi dlatego wszystkie obrazy w muzeum są podpisane!
Zatem jeśli dzieło jest utworem w rozumieniu ustawy, będzie ono objęte autorskim prawem osobistym bezterminowo.
_________________________________
Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat prawa sztuki i legalnej twórczości – sprawdź pozostałe artykuły! Wartościowe treści znajdziesz również na naszym Facebooku i instagramie. Zostań z Prawem Sztuki na dłużej!
